Externe effecten zijn onbedoelde bijwerking van productie of consumptie die door anderen dan de veroorzaker worden ervaren.
Omdat de aanbieder (de producent) zélf geen voordeel of nadeel heeft van de bijwerking, is er ook geen reden om iets door te berekenen in de prijs.
Omdat de vrager (de consument) zélf geen voordeel of nadeel heeft van de bijwerking, heeft het ook geen invloed op zijn betalingsbereidheid. En daarom ook niet op de prijs.
Voorbeeld 1
Een voorbeeld van een negatief extern effect is ‘milieuvervuiling bij productie’.
Kledingproducenten in China lozen het vervuilde water na het verven van de stoffen gewoon in de rivier. Daar heeft de producent zélf geen last van. Hij kan daardoor de kleding goedkoop verkopen.
Door de milieuvervuiling van een producent daalt de welvaart van anderen. Vissers die vroeger hun inkomen verdienden door vis te vangen in deze rivier hebben geen inkomen meer, omdat de vissen uitsterven.
Voorbeeld 2
Reizen met een vliegtuig is slecht voor het milieu en veroorzaakt geluidoverlast. Omdat vliegmaatschappijen geen extra kosten hebben door deze milieuvervuiling, zullen ze deze milieuvervuiling ook niet in de vliegprijzen doorberekenen.
De uiteindelijke rekening van de vervuiling komt zodoende te liggen bij de hele maatschappij (⇒ maatschappelijke kosten).
Ingrijpen overheid
Om de bijwerkingen tóch in de prijs zichtbaar te maken, kan de overheid – bijvoorbeeld met boetes of extra belastingen – de producent laten betalen voor de negatieve bijwerkingen. Zo komt het externe effecten alsnog in de prijs tot uitdrukking.
Maatschappelijke kosten worden door de belasting omgezet in bedrijfskosten. En die bedrijfskosten worden wél doorberekend in de prijs.
Onderhandelen
Maar burgers en bedrijven kunnen het probleem van externe effecten onderling soms ook zélf oplossen.
Bij een probleem van negatieve externe effecten, kan de veroorzaker van het probleem onderhandelen met het ‘slachtoffer’ en zo diens welvaartsverlies compenseren.
In Nederland zien we dit steeds vaker bij de bouw van windmolens op land. De bouwers van de windmolen onderhandelen met de bewoners over een financiële vergoeding voor de overlast. Op deze manier worden de bewoners gecompenseerd voor hun welvaartsverlies door het externe effect.