Vergrijzing zorgt voor financiële problemen voor de overheid. We weten het al lang, maar sinds enkele jaren is er geen ontkomen meer aan. Ingrijpen is noodzakelijk geworden.
Bovendien heeft Nederland, volgens het laatste OESO-rapport, ook een probleem door een lage participatiegraad van vrouwen op de arbeidsmarkt en zorgt ook de daling van de rente voor extra problemen.

Om de huidige overheidsvoorzieningen op niveau te houden, zou eigenlijk het financieringstekort op korte termijn moeten veranderen in een fors financieringsoverschot.

1 Waarom leidt vergrijzing tot een verslechtering van de overheidsfinanciën? Noem drie oorzaken.
2 Leg uit hoe de lage arbeidsparticipatie van vrouwen via een verslechtering van de Nederlandse concurrentiepositie kan leiden tot extra financiële problemen voor de overheid.

In de politieke discussie rond het vergrijzingsvraagstuk en de financiële problemen worden enkele oplossingen voorgesteld:

  • Met een combinatie van forse bezuinigingen en belastingverhogingen een financieringsoverschot creëren.
  • Het verhogen van de pensioengerechtigde leeftijd.
  • Het fiscaliseren van de AOW; d.w.z. dat gepensioneerden via de inkomstenbelasting meer gaan meebetalen aan de oudedagsvoorziening.
3 Noem twee manieren waarop het verhogen van de pensioengerechtigde leeftijd de financiële problemen kan verlichten. Licht het antwoord toe.
4 Leg uit waarom de fiscalisering van de AOW de AOW tot op zekere hoogte inkomensafhankelijk maakt. 

Het OESO-rapport stelde dat de lage rente de financiële positie van de Nederlandse overheid negatief beïnvloedt.
Er zijn echter ook positieve financiële effecten op de begroting van deze lage rente.

5 Leg uit welke positieve effecten de lage rente heeft voor de overheidsfinanciën.
6 Leg uit waarom de lage rente het financiële probleem van de vergrijzing vergroot.

1
  • door de vergrijzing moeten er meer AOW-uitkeringen worden gefinancierd (meer uitgaven aan AOW)
  • door minder werkenden (met minder premie-inkomsten voor de AOW)
  • ouderen doen een veel groter beroep op dure medische zorg en andere overheidsvoorzieningen, waardoor deze uitgavenposten flink zullen toenemen op de begroting.
2

Wanneer er weinig vrouwen participeren op de arbeidsmarkt, zal dit leiden tot extra krapte op de arbeidsmarkt (die al krapper wordt door de vergrijzing).

Via grotere loonstijgingen kan dat de concurrentiepositie van Nederland aantasten, omdat bij een krappe arbeidsmarkt de lonen relatief hard stijgen.
Omdat Nederland een zeer open economie heeft (veel import/export) zal de verslechterde concurrentiepositie de productie in Nederland negatief beïnvloeden. En minder productie betekent minder inkomen en dus ook minder inkomstenbelasting voor de overheid.
3
  • mensen werken langer, dus betalen langer premie
  • terwijl ze minder lang gebruik maken van de uitkering
4

Als de AOW binnen het normale belastingsysteem wordt opgenomen, wordt door de progressie in de belastingen van de hogere inkomens een groter deel weer ‘afgenomen’.
Lagere inkomens betalen relatief minder belasting, dus mogen een groter deel van de uitkering houden.
5

Nieuwe leningen kunnen goedkoper worden afgesloten of oude leningen met hogere rente kunnen via herfinanciering goedkoper gemaakt worden.
Daardoor worden de rentelasten op de begroting langzaam minder.
6

Door de lage rente wordt het opbouwen van een aanvullend pensioen moeilijker. De belegde premies groeien immers met een zeer laag rendement.
Dus behalve een moeilijker te financieren basispensioen (AOW) is ook het aanvullen via de pensioenfondsen extra moeilijk.