Sociale zekerheid - Economielokaal havo

Je kunt je tegen de financiële gevolgen van risico’s verzekeren. Voor veel verzekeringen is dat een vrije keuze. Er zijn echter ook gedwongen verzekeringen. De overheid verplicht mensen zich te verzekeren voor diverse risico’s, zoals werkloosheid, arbeidsongeschiktheid of hoge ziektekosten. Veel van deze verzekeringen kennen we als ‘uitkeringen’.

De laatste decennia zijn door bezuinigen en politieke keuzes een aantal sociale uitkeringen verdwenen. Andere uitkeringen werden versoberd.
Toch heeft Nederland nog steeds veel uitkeringen die mensen in tijden van nood financieel ondersteunen.

De overheid bepaalt de regels van de sociale zekerheid. De uitvoering van de sociale verzekeringen wordt gedaan door aparte uitvoeringsinstellingen, zoals het UWV.
De gemeenten regelen enkele sociale voorzieningen, zoals de bijstandsuitkering.

Stelsel van sociale zekerheid

Wanneer er gesproken wordt van ‘sociale zekerheid’ dan bedoelen we het geheel van allerlei uitkeringen.
Dat zijn niet alleen sociale verzekeringen, maar ook sociale voorzieningen. Onderstaand schema geeft een globale indeling van de diverse uitkeringen:

Bij deze indeling wordt gekeken naar de manier van financieren en voor wie de uitkering bedoeld is. Er is nog een andere manier om uitkeringen in te delen, namelijk door te kijken naar het doel van de uitkering:

uitkering bedoeld om kosten (deels) te dekken,
uitkering bedoeld om inkomensverlies (deels) op te vangen,
uitkering bedoeld als pensioenvoorziening

Enkele belangrijke uitkeringen zijn in onderstaand schema opgenomen:

Uitkering	Omschrijving	Categorie	Doel
ABW	Algemene BijstandsWet (“de bijstand”) Bedoeld voor mensen die geen inkomen hebben, voor geen enkele sociale verzekering in aanmerking komen én geen eigen vermogen hebben (bijvoorbeeld spaargeld of een eigen huis).	Sociale voorziening	inkomensverlies (er is ook ‘speciale bijstand’ ook voor dekking kosten)
WW	WerkloosheidsWet Bedoeld voor mensen die (niet door eigen schuld) hun baan – en dus hun inkomen – verliezen.	Sociale verzekering – werknemersverzekering	inkomensverlies
WIA	Wet werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen Vervanger van de WAO, voor iedereen die na 1 jan. 2004 arbeidsongeschikt wordt.	Sociale verzekering – werknemersverzekering	inkomensverlies
AWBZ	Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten Dekt bijzonder hoge medische kosten (van bijzondere dure of langdurige medische behandelingen).	Sociale verzekering – volksverzekering	kostendekking
AOW	Algemene OuderdomsWet (“pensioentje”) Een basispensioen voor mensen vanaf 65 jaar. NB. de meeste mensen hebben naast de AOW-uitkering een (privé)aanvullend pensioen (via een particuliere verzekeringsmaatschappij)	Sociale verzekering – volksverzekering	wordt meestal apart genoemd, maar zou gerekend kunnen worden tot de groep “inkomen”
AKW	Algemene KinderbijslagWet (“kinderbijslag”) Uitkering per kwartaal voor gezinnen (per kind).	Sociale verzekering – volksverzekering (hoewel de uitkering betaald wordt uit de belastingopbrengst en niet uit premieheffing)	wordt meestal apart genoemd, maar zou gerekend kunnen worden tot de groep “kosten”

Terugtredende overheid

De afgelopen jaren is de overheid het collectieve stelsel van sociale zekerheid aan het beperken.
Daarvoor zijn diverse redenen:

Liberalisme in de politiek
Deze politieke stroming is steeds meer in de maatschappij terug te vinden. Eén van de belangrijke kernwaarden van deze stroming is dat burgers vooral zaken zélf moeten (kunnen) regelen en zélf keuzes moeten kunnen maken.

“De overheid moet zich niet overal mee bemoeien!”
Moreel wangedrag beperken
Wanneer verzekeringen door de overheid geregeld worden, is de kans op moreel wangedrag groot.
Bijvoorbeeld bij de oude ziektewet:
Werkgevers hadden er weinig belang bij om ziekte van werknemers te beperken – als een werknemer ziek werd, betaalde de overheid via de ziektewet het loon van de werknemer door.

Nu de werkgevers tegenwoordig zélf het loon moeten doorbetalen, doen zij veel meer hun best om ziekte-uitval van werknemers te beperken.
Keuzevrijheid en concurrentie
Bijvoorbeeld bij de ziektekostenverzekeringen: door de verzekering over te laten aan particuliere verzekeraars ontstaat er keuze voor de mensen. Bovendien moeten verzekeraars concurreren, waardoor je mag verwachten dat de prijzen dalen.